Ulaşım; insanların ve malların bir yerden bir yere taşınmasıyla onlara yer ve zaman faydası sağlayan bir hizmet türüdür.
Ulaşım planlamasında yolculuk talebinin modellenmesinde ve trafik simülasyonunda başlıca kullanılan yazılımlar:
PTV-Visum
PTV-Vissim
EMME
Cube
Netcad
TransCad
Ulaşım Planlama-Optimizasyon, Raylı Sistem Sefer Aralığı Optimizasyonu, Toplu Taşıma, Filo Planlama,
Raylı Sistem Hat Planlama, Zaman Çizelgesi-Sefer Aralıkları
Ulaşım araçlarının daha etkili şekilde kullanılabilmesi için, farklı ulaşım türlerinin (Hafif Raylı Sistem-HRS, Metro, Otobüs, Hafif Metro, vs.) kentsel alanda hizmet verirken birbirleri ile entegrasyonun sağlanması, sistemin kendi içinde daha verimli bir şekilde çalışmasına imkân sağlarken, ulaşım sisteminin hizmet kalitesini de yükselterek yolcuların türler ya da sistemler arasındaki aktarmalardan min. düzeyde etkilenmesine olanak sağlar.
Ulaşım Planlama
Kentlerin yolculuk türel dağılım grafikleri incelendiğinde, daha maliyetli bir ulaşım türü olan özel araç kullanımı başlangıç-bitiş noktaları arasında daha hızlı ve kısa bir sürede ulaşımı sağladığından türel dağılımda genellikle en büyük pay sahibi olmaktadır. Toplu taşıma araçları içerisinde raylı sistem araçlarının varış noktasına daha kısa bir sürede ulaşmakta ve birim zamanda daha hızlı mesafe almaktadırlar. Lastik tekerlekli toplu taşım araçlarının hareket halindeki sürelerine indi-bindi esnasındaki bekleme süreleri de eklenmesiyle birlikte toplam seyahat süresinin arttığı görülmektedir. Bu noktada, artan şehir içi trafiğinin daha rahat bir hale getirilmesi için mevcut toplu taşım ağının optimize edilmesi, kent içi ulaşımda yapılması gerekenlerin başında gelmektedir.
Talep Tahmin Modeli
Ptv Visum ulaşım modeli simülasyon destekli optimizasyon çeşitlerinden birisidir. Bu modelin aşamalarını özetleyecek olursak; ilk başta alanın çeşitli sayım teknikleri ile yolculuk talebi çıkarılarak bir talep tahmin modeli oluşturulur. Ardından yolculuk talebinin üretim ve çekim merkezlerini ortaya koyan bir yolculuk üretim çekim modeli oluşturulur. Buna bağlı yolculuk dağıtım modeli ile ağın modellenmesiyle altlık hazır hale gelmektedir. Yolculuk dağıtım modeli ile zonlar arasında yolculuk üretim ve çekimlerin nasıl dağıtılacağı ve ulaşım türüne göre atamalar belirlenir. Yolculuk dağıtım modeli oluşturulduktan sonra çeşitli atama yöntemleri ile ağ modellenir. Daha sonra modele toplu taşım hattının güzergahı eklenerek, durakları ve güzergahın çeşitli istatistiksel verileri de eklenir. Bunun neticesinde bu yöntemle toplu taşıma hatlarının güzergahına da ilişkin analizler, sefer aralığına ilişkin düzenlemeler yapılabilmektedir.
Türel Dağılımların Analizi
Kentlerin yolculuk türel dağılım grafikleri incelendiğinde, daha maliyetli bir ulaşım türü olan özel araç kullanımı başlangıç-bitiş noktaları arasında daha hızlı ve kısa bir sürede ulaşımı sağladığından türel dağılımda genellikle en büyük pay sahibi olmaktadır. Toplu taşıma araçları içerisinde raylı sistem araçlarının varış noktasına daha kısa bir sürede ulaşmakta ve birim zamanda daha hızlı mesafe almaktadırlar. Lastik tekerlekli toplu taşım araçlarının hareket halindeki sürelerine indi-bindi esnasındaki bekleme süreleri de eklenmesiyle birlikte toplam seyahat süresinin arttığı görülmektedir. Bu noktada, artan şehir içi trafiğinin daha rahat bir hale getirilmesi için mevcut toplu taşım ağının optimize edilmesi, kent içi ulaşımda yapılması gerekenlerin başında gelmektedir.
Kentsel Ulaşım Sistemleri ve Optimizasyon
Kentsel ulaşım sistemleri, trafik katılımcılarını taşımak için uyum içinde birlikte çalışan ve insanlar, taşıtlar, yollar, köprüler, kaldırımlar, nehirler, demiryolları, metro hatları ve trafik sinyalleri gibi birçok parçadan oluşan sistemlerdir. Günümüzde ulaşım plancılarının kentiçi ulaşımı planlarken yapmaya çalıştığı iş aslında bu sistemin katılımcılarını bir yerden diğerine taşımak için en verimli, güvenli, uygun maliyetli ve doğal çevreyi koruyacak uygun çözümü(leri) bulmaya çalışmaktır. Bu arayış, ulaşım planlama (ve uygulama) sürecinde “optimizasyon” aşaması olarak ortaya çıkmaktadır. ...
Kentiçi Ulaşım Sistemleri Entegrasyonu
Bir kentin dokusunun şekillenmesi ile kent içi ulaşım hizmetlerinin örgütlenmesi karşılıklı etkileşim içinde bulunmaktadır. Aksi halde kent içi toplu ulaşım sistemi cazipliğini yitirerek özel araç yolculuklarının tercih edildiği bir kent karşımıza çıkacaktır. Kentin belirli yönlere doğru gelişmesi, bu bölgelere ulaşım hizmetlerinin gitmesini zorunlu kılmaktadır. Gelişen bu ulaşım aksları ise, etrafında birçok kentsel arazi kullanımının yer alması sürecini hızlandırmaktadır.Bir kentin gelişme süreci içerisinde, bu iki yönlü ilişkiden hangisinin ağır basacağı, büyük ölçüde, o ülkedeki ekonomik birikim süreci ile ilişkili olarak, kent içi ulaşım sektörüne ve yapılaşma sektörüne ne türde ve ne miktarda ekonomik girdi sağlandığı ile belirlenir. Ulaşım türlerinin daha etkin şekilde kullanılabilmesi için, teknik özellikleri farklı olan türlerinin (Metro, Hafif Metro, HRS, Otobüs, vs.) kentsel bölgelerde hizmet verirken birbirleri arasında entegrasyonun sağlanması, sistemlerin daha verimli bir şekilde çalışmasına olanak sağlarken, ulaşımın hizmet kalitesinin de yükseltilmesi ve yolcuların sistemler ya da türler arasındaki transferden en az etkilenmesine imkan sağlar.
OPTİMİZASYON
"Optimizasyon, bir ulaşım sisteminde seçilen belirleyicilerin istenen hedeflere ulaşabilmeleri için bir “amaç fonksiyonu”nun politika araçları kullanarak en iyileştirilmesidir."
Optimizasyon tekniklerinin ulaşım planlamada kullanımı çok da eskiye gitmemektedir. Bununla beraber daha önce akla gelmeyen çözüm önerilerinin de değerlendirmeye alınması, bunların etkilerinin diğer önerilerle karşılaştırılmasını sağlamak ya da en iyi stratejinin belirlenmesi için daha kapsayıcı ve kabul edilebilir bir yol olması gibi avantajlar, kısa sürede birçok optimizasyon tekniğinin ulaşım planlama uygulamalarına taşınmasına yol açmıştır.
Optimizasyon en basit tanımı ile mevcut kısıtlı kaynakları en optimum biçimde kullanmak şeklinde tanımlanabilir.
OPTİMİZASYON TEKNİKLERİ
Optimizasyon problemlerinin çözümüne yönelik pek çok teknik mevcuttur. Belirli kriterlere göre sınıflandırılan optimizasyon problemlerinin çözümünde de farklı yöneylem araştırması teknikleri kullanılmaktadır.
Literatürde optimizasyon problemlerinin çözümü için pek çok yöntem mevcuttur.
Başlıcaları:
I. Matematiksel programlama teknikleri,
II. Stokastik süreç teknikleri,
III. İstatistiksel teknikler,
IV. Yapay zeka optimizasyon teknikleri,
şeklinde sıralanabilir...
Simülasyon Modeli
Ulaşım sisteminde yol ağının planlaması, trafik ışıklarının dizilimi ve zamanlaması ile diğer nesnelerin (otobüs durakları, otoparklar gibi) yerleşimi, trafik akışı ve kapasitesi üzerinde doğrudan etkilidir. Yol ağı değişiklikleri, gerçek hayatta test edildiğinde geri dönüşü ve telafisi olmayan ekonomik sonuçlara sahip olabilir. Bu yüzden optimum sonuca ulaşmak önem kazanır.
Trafik simülasyonları tam da bu noktada gerçek dünyayı taklit ederek yapılacak müdahalenin sonucunu tahmin etmede planlamacıya fikir vermektedir. Arazi görselleştirmeleri, sorunu vurgulayan yoğunluk haritaları ve ulaşım problemini gösteren animasyonlarla sistemi geliştirmeye yardımcı olur. Sanal oluşturulan modelde sayısız deneme yapma imkanı ve doğru modelleri trafik simülasyon yazılımıyla optimize etme yeteneği, ulaşım planlamada başarı için optimum ortamı sağlar.
Trafik Simülasyon
Simülasyon Programları
1. Ptv Visum
2. Emme
3. Cube
4. Transcad
Trafik simülasyonları gerçek dünyayı taklit ederek yapılacak müdahalenin sonucunu tahmin etmede planlamacıya fikir vermekte, sonuçta olası olumsuz senaryolara karşı tedbir alınmasını yada olası olumlu sonuçları daha iyi seviyeye taşınmasını sağlamaktadır.
UYGULAMALAR:
-2038 ANKARA ULAŞIM ANA PLANI (2013 Yılı)
-ANKARA 5. BÖLGE TOPLU TAŞIM HATLARI OPTİMİZASYONU (2016)
-ANKARA ÇAYYOLU TOPLU TAŞIM HATLARI OPTİMİZASYONU (2020)
Trafik simülasyon modeli
Günümüzün sürdürülebilir ulaşım planlaması yaklaşımında, kent merkezindeki raylı sistem istasyonları ile otobüs sistemi ve yaya bölgeleri ile bütünleştirilerek, etkin ve konforlu bir toplu taşım hizmeti sağlanarak özel oto kullanımı kısıtlanmaktadır. Konut alanlarında ise istasyon çevrelerinde yeterli otobüs aktarma alanları, bisiklet park yerleri ve otopark olanakları ile sistemler arası bütünleşme desteklenmektedir. Bu amaçla raylı sistem projeleri hazırlanırken aktarma yapılacak istasyonlar belirlenmektedir. İstasyon çevrelerinde yaya bağlantıları, otobüs aktarma alanları ve çevre noktalarda özel araç park alanları ve diğer hizmetler için yeterli büyüklükte alan ayrılarak, aktarma olanakları istasyonlarla bütünleştirilmiş olarak çözülmektedir.
Ulaşım altyapısının planlaması her zaman maliyetli ve zorlu bir iştir. Trafik akışının sağlanması ve erişilebilirliğin artırılması, trafiğin artışına izin vermek ve şehrin gereksinimlerini karşılamak gerekir. Ulaşım sisteminde yapılması gereken değişikliklerin, planlamacılar tarafından ulaşım sistemi üzerindeki etkilerinin tahmin edilmesi gerekir. Planlamacının yapacağı bir müdahalenin etkisini tahmin etmede yardımcılarının olması, sonuçta olası olumsuz senaryolara karşı tedbir alınmasını yada olası olumlu sonuçları daha iyi seviyeye taşımasını sağlayacaktır. Özellikle büyük miktarda yolcu üretim ve çekim merkezi olan havaalanları, hastaneler, istasyonlar, kamu binaları ve stadyumlar gibi arazi kullanımlarının ulaşım sistemi üzerindeki etkisini tahmin edebilmek, buna göre ulaşım sistemi üzerindeki planlanan değişikliklerin sonucunu tahmin edebilmek maliyeti oldukça düşürebilmektedir.